Ritzo ten Cate raakte gegrepen door Project X Haren en vroeg zich af: kan dat ook elders gebeuren? En onder welke omstandigheden? Is zo’n ‘feest’ maakbaar? Op en met Fast Moving Targets en hopelijk met hulp van andere geinteresseerden onderzoekt hij de dynamiek, de gevolgen en de maatregelen om te voorkomen. En het heet Project XYZ. Het woord is aan Ritzo.

Op vrijdag 21 september 2012 vond in het Groningse Haren Project X Haren plaats. Merthe organiseerde een feestje en maakte een publiek event aan op Facebook – om vrienden en vriendinnen uit te nodigen. Haar vrienden en vriendinnen nodigden meer vrienden en vriendinnen uit en voor ze het wist stonden er 3500 vrienden op de gastenlijst. Vrienden van vrienden herkenden in haar feestje een Project X-feest, zoals in de gelijknamige film, en lieten door een vriend in Nieuw-Zeeland een nieuw Facebook-event aanmaken met als naam ‘Project X Haren’. Tientallen jongeren uit de omgeving van Haren snapten het concept direct, hadden wel zin in zo’n Amerikaans-achtig uit de hand lopend feestje en sloegen aan het co-promoten. Honderden foto’s, filmpjes, t-shirts en ander promo-materiaal werden via Twitter, Facebook, 9Gag en de Grote Markt in Groningen de wereld in geslingerd. Meer jongeren haakten aan. Burgemeester Bats riep dat er geen feestje kwam en legde voor de zekerheid een noodverordening klaar. De traditionele media pikte het op. Radio-DJ’s en andere jongereniconen haakten in en hielpen het nog groter te maken. Duizenden jongeren kwamen naar Haren, een paar honderd richtten vernielingen aan en enkele tientallen plunderden erop los. Project X Haren was de eerste Facebook-ramp van Nederland, die zelfs op Europese schaal noemenswaardig was. En Haren is sindsdien bekend als het dorpje van hét Facebook-event van 2012.

Bijna niemand nam dat Facebook-feestje serieus

Tot vrijdagavond 21 september nam bijna niemand dat Facebook-feestje serieus. Het merendeel van de jongeren dat wilde komen zag het vooral als een geinig dingetje. Journalisten waren ter plekke maar grapten dat het wel een rustige avond zou worden. De politie was paraat, maar met minimale bezetting. En het gerucht gaat dat burgemeester Bats door collega-burgemeesters gemaand werd zich niet zo druk te maken, want over zo’n Facebook-feestje ‘moest je je maar niet zo druk maken.’

Een perfect storm

Op de avond zelf reed ik terug naar Groningen langs Haren, ontdekte dat alle afritten naar het dorp afgezet waren en wist toen dat het mis was. Ik snelde naar huis, kroop achter mijn laptop gedoken en op Facebook, want een Facebook-feestje moest je maar vooral op Facebook onderzoeken, was mijn overtuiging. De dagen erna heb ik verschillende blogposts op Dutchcowboys gewijd aan mijn inzichten. Ik vroeg de mannen van Clockwork de data van het Facebook event te downloaden en dat gaf in combinatie met Twitter-data en samenwerken met regionale en lokale journalisten en andere onderzoekers een bak aan data om op te kauwen. Project X Haren bleek een perfect storm, een samenloop van met opzet uitgevoerde narigheden, onhandigheden en ongelukkigheden die allemaal net niet hadden moeten gebeuren.

Een Project X-achtig feest is maakbaar

Samen met mede-geïnteresseerden ben ik onderzoek gaan doen en heb me gericht op het proberen te snappen hoe de Project-X-Haren-machine heeft gewerkt. Hoe heeft het zo mis kunnen gaan? Waar kwam deze bizarre sociale dynamiek vandaan? Welke radertjes lopen er in zo’n machine en op welke knoppen kun je drukken om het te beïnvloeden? Mijn conclusie: een Project X-achtig feest is maakbaar.

Na dat onderzoek heb ik samen met een aantal andere onderzoekers / hackers / journalisten / politiemensen / crisisprofessionals / generiek-creatieven een soort van red-team-oefening gedaan. We bogen ons over de vraag wat voor ramp we zouden kunnen veroorzaken, gebruikmakend van social media kracht zoals ‘t in Haren ook zijn werk heeft gedaan. Het resultaat was verontrustend. Je kunt een villabuurt in een avond tegen de vlakte werken, een zuivelproducent dwingen nooit meer zuivel te produceren, elk warenhuis in Nederland flashrobben, een goed draaiende bank het faillissement in laten draaien, je ex zo bruut cyberpesten dat de wereld hem of haar nooit meer terugziet en – naar alle waarschijnlijkheid – Amsterdam op de inhuldigingsdag van Willem Alexander omtoveren tot een regelrechte warzone.

Een kind kan de was doen, maar there’s no quick fix yet

En verder ontdekten we dat:

  1. het van overal ter wereld kan. Het internet is overal. Veiligmakers hebben dus geen idee waar ze moeten kijken of waar het vandaan kwam. Laat staan dat ze middelen hebben om mensen aan de andere kant van de wereld een halt toe te roepen;
  2. je zelf met het grootste gemak buiten schot blijft. Jezelf anoniem maken is zo simpel als een TOR-browser installeren of simpelweg rondreizen langs internetcafés en wat fake Facebook-, Twitter- en mail-accounts aan elkaar plakken;
  3. een kind de was kan doen. En dus een groepje vijftienjarige pestkoppen, maar Al Qaeda dus ook. Als je een beetje van sociale dynamiek en marketing snapt of ons A4’tje hebt lijkt het een kwestie van een checklist afwerken;
  4. het nogal snel kan gaan en daarmee is het moeilijk te zien aankomen door veiligmakers of betrokkenen / slachtoffers. Door mobile social media is de wereld kleiner en dus kleiner en dus sneller;
  5. veiligmakend Nederland met als aandachtsveld cybersecurityproblematiek zich vooral richt op online/echte cybersecurityproblematiek en dus niet wat je offline / in real life met cyberkracht kunt aanrichten. Ze richten zich tot dusver vooral op ellende met nulletjes en eentjes. Niet op doden, gewonden en uitgebrande auto’s. De stap van online naar offline lijkt nog niet gemaakt. Het Nationaal Cyber Security Centrum (onderdeel van het Ministerie van Veiligheid en Justitie) bracht vorig jaar een mooi gedegen ‘beeldrapport’ over cybersecurity in Nederland uit, maar daarin is nagenoeg nul aandacht voor cyber dat offline gaat. En ook op de jaarlijkse #NCSC2013-conferentie lijkt er nog geen aandacht voor te zijn;
  6. veiligmakend Nederland dat zich bezighoudt met fysieke veiligheid haar eerste stapjes online pas net doet. Steeds meer agenten twitteren, maar slechts een enkeling gebruikt social media echt als verrijking van zijn of haar vak en social media moderating boards / rooms zijn nog steeds aanzienlijk minder geavanceerd dan bij commerciële bedrijven. En nota bene: er is zeer beperkt budget, mankracht en vrijheid om gekkigheid uit te halen, laat staan ‘ondeugende dingen’ te doen, zoals vanuit een fake account connecten met ‘dreigers’;
  7. bovenstaande twee werelden van veiligmakend Nederland voor mij als relatief buitenstaander nogal gescheiden lijken;
  8. there’s no quick fix yet.

 

Donkere wolk. Niet lachen. Moet anders.

Kortom: “Donkere wolk. Niet lachen. Moet anders,” dachten we en daarom gaan we vanuit Fast Moving Targets de komende tijd flink onderzoek doen naar wat voor ellende je IRL kunt aanrichten met social media en wat we daar samen tegen kunnen doen. En we noemden het onderzoek Project XYZ.

Project XYZ wordt mogelijk gemaakt door The Webcare Company, Fast Moving Targets en daar kunnen nog meer bij. Verder noem ik: Folkert de Jong, Bram Willemse en Paul Smit.

Helpen? Graag!

Wil je linksom of rechtsom helpen bij ons onderzoek? Graag. Heb je alvast een inhoudelijk bijdrage? Wil je meedenken? Heb je een tool in de aanbieding waarmee we ons werk beter kunnen doen? Wil je sponsoren? Graag.  

Vragen? Vragen. Opmerkingen. Kom maar door. En: zegt het voort.