FMT Stel jezelf of wat mensen in je omgeving eens de volgende vraag: “Zou je het minder vervelend vinden om belasting te betalen als je zelf mocht bepalen waar dat geld aan besteed werd?” Wij hebben zo’n mini-onderzoekje uitgevoerd, en het antwoord is duidelijk: ja. Een gast-blog van Ronald Mulder.
Doorvragen levert een interessante paradox op. Bijna iedereen zou graag een kleiner deel van zijn inkomen aan belastingen kwijt zijn, maar ook bijna iedereen weet posten te benoemen waar hij met plezier voor betaalt, ja, zelfs meer voor zou willen betalen. Als er maar niet zo veel belastinggeld naar puntje puntje puntje ging. En waar iemand met plezier voor betaalt en waarvoor liever helemaal niet, dat verschilt natuurlijk sterk van persoon tot persoon.
Onze voorvaderen hebben dit ‘probleem’ van verschillen in individuele voorkeuren opgelost door alles op één hoop te gooien en het dan her te verdelen. De band tussen betaler en ontvanger is doorgeknipt. Het heten niet voor niets collectieve lasten en collectieve uitgaven. Misschien was dat een goed idee in 1914, toen minister Treub de inkomstenbelasting invoerde, of misschien kon het praktisch niet anders, in die tijd. In ieder geval is nu, honderd jaar later, de trend precies de andere kant op. Alles in een vergaarbak gooien en dan herverdelen bleek namelijk op allerlei plekken ongewenste effecten te hebben: bureaucratie, corruptie en erosie van solidariteit en betrokkenheid bijvoorbeeld.
Dankzij internet is het nu mogelijk om gevers en ontvangers van geld efficiënt en op grote schaal aan elkaar te koppelen zonder dat daar een tussenpartij, een vergaar- en verdeelbak, bij nodig is. Crowdfunding en peer-to-peer lending zijn in tal van markten snel groot geworden. Bekende voorbeelden zijn Kiva.org (ontwikkelingshulp), Kickstarter.com (innovatieve producten en meer) en Prosper.com (consumentenleningen). Allemaal laten ze zien: geven, investeren en lenen wordt een stuk makkelijker als het direct en niet-anoniem is. Als het grootschalig en anoniem is ligt de nadruk op rendement, als het kleinschalig en direct is ligt de nadruk op gunnen. Crowdfunding levert niet alleen geld op, maar ook betrokkenheid.
Daarom stellen wij voor: crowdfund de inkomstenbelasting. Laat mensen bij hun aangifte zelf kiezen waar hun geld heen moet. Dat zal leiden tot meer blijheid met de belastingheffing (of op zijn minst minder onvrede), daardoor ook minder ontwijking en ontduiking, en bovendien meer betrokkenheid bij en minder scepsis over de collectieve sector.
Het kan in stapjes. In eerste instantie stelt de Tweede Kamer nog gewoon de begroting vast en de belastingbetalers storten de verschillende posten als het ware vol. Aangezien de inkomstenbelasting lang niet genoeg is om alle uitgaven te dekken is het risico niet zo groot dat er een post “uitverkocht” raakt. En gebeurt dat toch, dan gaat de belastingbetaler naar zijn tweede voorkeur – en heeft hij een prikkel om volgend jaar sneller te zijn met zijn aangifte. Andersom hoeven we ook niet bang te zijn dat een bepaalde post geen funding krijgt; daar zijn dan de overige inkomsten voor. En ondertussen ontstaat er een schat aan informatie over de werkelijke voorkeuren van de belastingbetaler, waar de politiek zijn voordeel mee kan doen.
Vervolgens kun je het systeem steeds fijnmaziger maken. Mijn belastinggeld gaat niet meer naar ‘onderwijs’, maar naar ‘hoger onderwijs’ en uiteindelijk naar ‘de Vrije Universiteit’. Of eerst naar ‘defensie’, dan naar ‘de luchtmacht’ en uiteindelijk naar de vier JSF’s die dat jaar worden aangeschaft. Misschien kan ik dan, samen met mijn mede-funders, mijn naam wel op zo’n vliegtuig krijgen, net zoals een paar jaar terug 2000 supporters van voetbalclub De Graafschap samen shirtsponsor van het eerste elftal waren.
Je zou kunnen kijken of je de belastingbetaler invloed kunt geven op de samenstelling van de uitgaven. Als er heel veel animo is om geld aan de JSF te geven, dan kopen we er vijf in plaats van vier. Dat is natuurlijk tricky, omdat er dan, om de begroting sluitend te houden, ook een onderwerp waar geen animo voor is moet afvallen, en omdat mensen die veel belasting betalen dan een zwaardere stem hebben dan mensen die weinig of geen belasting betalen. Waarschijnlijk is het slimmer om alleen de mogelijkheid van een bonus te bieden: als je iets heel belangrijk vindt, mag je vrijwillig meer betalen dan je aanslag. Dat klinkt misschien raar, maar er zijn genoeg mensen die best meer belasting zouden willen betalen, als ze maar zeker zouden weten dat het geld ‘goed besteed’ wordt.
Zijn we hier eenmaal aanbeland, dan hoeven de geldstromen ook niet meer via de belastingdienst te lopen. Mijn geld kan direct naar de rekening van de VU, of van de luchtmacht, alleen moet de belastingdienst nog wel even een seintje krijgen dat ik aan mijn verplichtingen heb voldaan.
En ten slotte biedt deze rechtstreekse relatie tussen betaler en ontvanger ruimte om te praten over waarde in plaats van geld. Misschien kan ik de VU op een andere manier wel veel beter helpen dan door geld over te maken.
Maar goed. Dat is misschien een paar stappen te ver. Eerst maar eens beginnen bij het begin: mensen laten aangeven naar welke begrotingspost hun belastinggeld moet. Belasting betalen zou er op z’n minst minder vervelend van worden, en we komen eindelijk te weten wat ‘de belastingbetaler’ nou echt belangrijk vindt.
En oh ja, nog één ding. Als je niet wilt wachten tot ‘het systeem’ is veranderd, kun je zelf natuurlijk alvast beginnen. Er is een shortcut, voor als je bedacht hebt welke dingen je zó belangrijk vindt dat je er met plezier belasting voor betaalt. Je inkomstenbelasting vertegenwoordigt immers een deel van je gewerkte tijd. Dus: ga minder werken voor je baas. Dankzij de hoge marginale tarieven vallen de gevolgen voor je netto-inkomen reuze mee. De bespaarde tijd gebruik je om iets te doen waar je zelf blij van wordt, en de wereld een klein beetje beter.
Ronald Mulder, januari 2014
