Muziekdiensten als Spotify, Deezer en iTunes bieden vrijwel gratis muziek aan en noemen hun afspeellijsten ‘radio’. Indien er genoeg bandbreedte is en dataverkeer voor mobiele telefonie betaalbaar blijft, is het een kwestie van tijd totdat dergelijke platforms ook beeld gaan verzorgen. YouTube en VeVo werken andersom ook prima als radio met beeld.

Toegang tot digitale content op internet is inmiddels het fundament van digitale (toekomstige) verdienmodellen voor radiozenders, die eigenlijk met de exploitatie van hun zelfgeproduceerde content bezig zijn. De nadruk bij de moderne, digitale luisteraars van muziek, zal steeds minder op lineair luisteren liggen. Lineair luisteren maakt plaats voor beschikbaarheid, gebruik, belevenis, gemak en service. De relatie met de luisteraar in het internetecosysteem is waar het allemaal om draait.

“ Binnen 36 maanden kennen we het begrip ‘radio’ niet meer zoals we het ooit kenden”

De muziekindustrie is inmiddels al in een tweede of derde ‘disruptieve’ periode beland. De gevolgen van zo’n snelle digitale ontwikkeling zijn groot. Vaak zijn het nieuwkomers die door slim gebruik te maken van nieuwe digitale mogelijkheden een markt volledig op zijn kop zetten. Op lange termijn ontkomt geen enkele vorm binnen de muziekindustrie er aan.

De radiobranche is nu aan de beurt en binnen 36 maanden kennen we het begrip ‘radio’ niet meer zoals we het ooit kenden, zo lijkt het als we de cijfers van het Radio Advies Bureau van medio 2013 goed interpreteren. Het aantal mensen dat via internet naar de radio luistert is in de afgelopen 8 jaar bijna verdubbeld (van 19% naar 36%). Ruim 5 miljoen mensen luisteren regelmatig naar de radio via internet, de meesten direct via de site van het gekozen radiostation, waarbij Sky Radio, Q-music, 538 en 3FM de populairste zenders zijn.

“De snijpunten waar radio en muziek luisteren elkaar ontmoeten worden steeds waziger ”

Radio zal in de toekomst nooit meer zijn wat het ooit was. Dat staat zo langzamerhand vast. Het bijna dertig jaar oude apparaat dat op batterijen werkt en nog steeds ergens op je vensterbank staat, of de autoradio die je moet afstemmen op de juiste frequentie, hebben hun beste tijd gehad. We moeten stoppen met denken in termen van ‘radio’. De snijpunten waar radio en muziek luisteren elkaar ontmoeten worden steeds waziger, waardoor het steeds moeilijker te onderscheiden wordt wat precies onder wat valt. In de analoge dagen was het makkelijker om ‘radio’ te differentiëren: luisteren naar muziek via een etherfrequentie, dus anders dan muziek luisteren via een cd-, cassette- of platenspeler.

Misschien wel de bekendste vorm van radio is FM-radio ofwel ‘radio in de ether’. Veel radiostations hebben dan ook de letters FM in hun naam, denk bijvoorbeeld aan 3FM, hoewel deze stations ook via de kabel of digitale radio kunnen worden ontvangen. Er zijn zelfs radiostations met ‘FM’ in de naam die niet via de ether opereren maar alleen via de kabel (Classic FM).

Ongeveer 95% van alle huishoudens in Nederland kunnen radio- en televisiezenders via de kabel ontvangen. Het aanbod wordt bepaald door de exploitanten van de kabelnetwerken. Via een kabelaansluiting worden 20 tot 30 FM-zenders uitgezonden met zeer goede kwaliteit. Naast de zenders die in de betreffende regio via FM worden uitgezonden, worden er ook veel FM-stations op de kabel aangeboden die niet via de ether ontvangen kunnen worden.

“Einde aan FM? ”

Op de langere termijn zal digitale radio de ontvangst via FM vervangen is een stellige overtuiging. Digitale radio, vaak aangeduid als Digital Audio Broadcasting (DAB of T-DAB), is een Europees systeem dat sinds 1993 gedigitaliseerde radio-uitzendingen mogelijk maakt als alternatief voor analoge radiosignalen. DAB maakt een storingsvrije ontvangst mogelijk en biedt bovendien plaats voor meer zenders. Dit kan een oplossing zijn voor de huidige capaciteitsproblemen op de FM-band. Bovendien is het mogelijk om tijdens de uitzendingen meer randinformatie door te sturen en (voor de luisteraars) de radioreclames weg te filteren.

Een nadeel van DAB is dat de luisteraar de digitale radioprogramma’s alleen kan ontvangen met een speciaal, duurder, DAB-radiotoestel. Massaproductie moet de prijs gaan drukken, maar huidige ontvangers zijn nog steeds duurder dan analoge ontvangers. Op termijn zou DAB de uitzendingen van de FM-band dus kunnen vervangen. Er zijn in Nederland en België nog geen plannen om FM definitief te vervangen door DAB+, hoewel het wel tot de toekomstige mogelijkheden behoort.

Vooralsnog zal in 2016, een jaar voordat de FM-licenties verlopen, gekeken worden naar hoeveel procent van de huishoudens een DAB+ontvanger heeft. Mocht er daadwerkelijk een toestelpenetratie van vijftig procent worden gehaald, dan wordt er een datum voor het uitschakelen van FM vastgesteld. Het uitgangspunt is dat dit maximaal zes jaar na de afloop van de huidige FM-licenties gebeurt (deze licenties lopen in 2017 af). FM blijft dus in elk geval tot 2023 in de lucht en het zenderpark wordt ook nog altijd uitgebreid en geoptimaliseerd.

In een aantal andere landen zijn er al concretere ideeën over het vervangen van FM door DAB. Dit zijn over het algemeen landen waar DAB al een tijdje in gebruik is en inmiddels een significant deel van de luistermethode uitmaakt. In de meeste gevallen wordt met ‘het uitschakelen van FM’ bedoeld dat alle landelijke publieke en commerciële omroepen van FM naar DAB verhuizen. Daarna kan de dure landelijke FM infrastructuur uitgeschakeld worden en de FM-band vergunningen uitsluitend voor lokale en regionale omroepen herverdeeld. De vraag rijst bij de invoer van DAB of dit nog de juist te bewandelen weg is, nu het steeds makkelijker wordt om via welk apparaat, welke locatie en welk tijdstip dan ook verbinding te maken met een radiozender via het internet.

“Nieuwe digitale vormen op rij”

Digitale radio is zich nochtans niet op korte termijn aan het ontwikkelen tot volwaardige opvolger van het origineel, de FM-frequentie. Via internet is het mogelijk naar internetradio te luisteren. Daarbij wordt niet van de etherfrequentie gebruik gemaakt, maar van de internetverbindingen tussen de computers, die digitale gegevens naar elkaar sturen. Deze verbindingen tussen computers op internet kunnen ook draadloos zijn.

Door diensten als Spotify, Deezer, Rdio en Pandora, maar ook al door eerdere fenomenen als podcasting of initiatieven als 22tracks vertroebeld het begrip ‘radio’ steeds verder. Hoe kun je ‘radio’ definiëren anno 2014? Radio is oorspronkelijk toch een vorm van draadloze telecommunicatie waarbij een radiozender boodschappen of muziek verspreidt in de vorm van radiogolven. Tegenwoordig wordt ieder kanaal waar via internet wordt uitgezonden ‘radio’ genoemd, ongeacht de vorm. Een aantal digitale vormen op een rij:

Interactieve Radio

Interactieve radio is radio op jouw PC, laptop, smartphone of tablet, waarmee je een bepaalde app kan openen en  je meer controle over het radiostation in kwestie krijgt. In wezen is dit nog steeds ‘radio’, voor zover het voldoet aan een lineair uitzendschema.

Allemaal lineair dezelfde content consumeren, dat is bij televisie al een gepasseerd station. Het is tijd voor radiozenders om een vergelijkbare transformatie door te maken. Dat was Gert Jan Kole, senior projectmanager bij de Sky Radio Group, ook van mening. Vorig jaar bedacht hij MyRadio: online gepersonaliseerde radio die naar jou luistert in plaats van andersom. Een mooi voorbeeld van interactieve radio.

Podcasting

Een podcast is een mediabestand dat op aanvraag wordt aangeboden door middel van feeds. De feed bevat een verwijzing naar een server met het mediabestand. Een applicatie controleert dit bestand op wijzigingen en nieuwe bestanden worden automatisch gedownload. Podcasts zijn vaak shows in episodes, en dus vergelijkbaar met hoe radioprogramma’s zijn uitgezonden in de afgelopen decennia. Echter, als je ze allemaal in één klap download naar een draagbare mediaspeler, kun je ze beluisteren in willekeurige volgorde.

Dankzij de introductie van draagbare mp3-spelers zoals de iPod was deze vorm van uitzenden snel populair onder radioamateurs en dj’s uit de dancescene (ook wel EDM). De term podcast is dan ook een samentrekking van iPod en broadcast.

Abonnements diensten

Spotify, Deezer, Rdio en dergelijke zijn allemaal gatekeepers geworden: zij gaan over de toegang tot muziek. Je moet een bepaald bedrag per maand betalen om toegang te krijgen tot het volledige scala aan functies, zoals mobiele en offline toegang. Je hebt een onbeperkte hoeveelheid muziek tot je beschikking, die je handmatig kunt  afspelen en via afspeellijsten die je zelf kunt maken. Ook via radio-achtige functies kun je muziek in willekeurige volgorde afspelen. De diensten kunnen na verloop van tijd zelfs leren waar je graag naar luistert en dienovereenkomstig hun aanbod voor jou verbeteren.

Streamingdiensten

SoundCloud gedraagt zich inmiddels een beetje als een abonnementsdienst, maar lijkt ook op andere vormen van digitale audiodistributie, zoals podcasts. Het is misschien in strijd met je intuïtie, maar sites zoals YouTube, Vimeo, Vevo en anderen komen inmiddels op het grondgebied van traditionele radio. YouTube wordt vooral gezien als een videoplatform, maar het wordt ook veel gebruikt als een radio-platform. Je kan je abonneren op de afspeellijsten van andere gebruikers of zelf lijsten samenstellen om bijvoorbeeld onderweg naar te luisteren op je smartphone of tablet.

Andere digitale diensten

Er zijn ook veel andere muziekdiensten. Last.fm is een online community die zich richt op internetradio. De website heeft zich door de jaren heen sterk ontwikkeld en bevat tegenwoordig niet meer alleen statistieken over luistergedrag, maar werkt ook met Last.fm Radio, waarop muziek per genre wordt afgespeeld. De dienst beschikt over vriendenlijsten, neighbours (gebruikers met overeenkomstig luistergedrag), concertagenda’s, groups (groepen van mensen met dezelfde muzikale smaak) en tags (onderverdelingen in de muziek van een bepaalde gebruiker, bijvoorbeeld per genre).

22tracks.com is een online jukebox van 22 playlists van verschillende genres. Elke playlist kent 22 nummers, die speciaal zijn geselecteerd door dj’s uit Amsterdam, Londen, Brussel en Parijs. Zet 22tracks in je bookmarks, en je wordt muzikaal op de hoogte gehouden van de meest frisse tunes van dit moment. Zo ontdek je nieuwe genres en artiesten.

Er zijn honderden muziekblogs op het internet die een constante stroom nieuwe muziek oppikken, beschrijven en ten gehore brengen. Er is tegenwoordig ook een app die die muziekselectie en -beschrijvingen samenpakt in één geheel: Shuffler.fm. Een andere dienst is Kollekt.fm die muziek verzamelt van Facebook, YouTube, Last.fm en Soundcloud. Zoveel sociale platforms, zoveel mogelijkheden om muziek te beluisteren. En omgekeerd geldt ook: zoveel muziekplatforms, zoveel mogelijkheden om dat wat je luistert te delen met anderen.

Bronnen: Wikipedia, TotaalTV, Radio.nl, vanAnaloognaarDigitaal.nu, Kenniscentrum Publieke Omroep, The Next Web, Doeland’s Digitale Wereld, 3voor12, Emerce, Jibe Company, DDMCA en het Radio Advies Bureau.