Zelfstandig research based graphic designer Julia Janssen is gefascineerd door data. Dat begon al tijdens haar studie grafisch design. “Het fascineerde me enorm, terwijl we vaak niet goed weten wat het is. Ik had ooit een keer gelezen dat je zo’n 15 miljoen woorden per jaar aan terms of service accepteert en die worden door niemand echt gelezen. Ondertussen zijn het allemaal contracten waar we mee akkoord gaan, daarmee geef je je rechten eigenlijk op. Daarmee begon voor mij de fascinatie, maar inmiddels heb ik me er drie jaar helemaal in ondergedompeld.”

Op dit moment is Janssen bezig met een onderzoek naar het eigendomsrecht van data. “De data die wij allemaal produceren via smart devices maar ook via betaalpassen. Eigenlijk alle digitale sporen die wij online achterlaten. Ik vroeg me af wie eigent zich die rechten toe?” De data lijken geen eigendom van de mensen die ze produceren, maar ook niet van de bedrijven die ze gebruiken en er vele geld mee verdienen. “En toen dacht ik: wat nu als je er een currency systeem van maakt. Dat data een monetaire valuta worden. Dat ben ik aan het onderzoeken: wat zijn de mogelijkheden, de complicaties en hoe ziet het er dan uit.”

“Lopende data generatoren in plaats van mensen”

Bij Google Dashboard heb je de mogelijkheid om de data op te vragen die Google over je verzameld heeft. Dat heeft Janssen gedaan. “Dan krijg je een zipje met alles wat ze van mij weten. Daar schrok ik best van, vooral omdat ze ook coördinaten hebben van waar ik was en welke snelheidsverandering had plaatsgevonden. Dus ze wisten of ik op de fiets zat of liep of in een auto zat met een zeker percentage van zekerheid. Dat het zo specifiek was vond ik wel shockerend. Wij zijn het product van onze eigen informatie geworden. Wij zijn lopende data generatoren in plaats van mensen, zeker voor die bedrijven. Wij zijn een profiel van onze social media gegevens, onze gezondheidsgegevens, onze inkomsten en uitgaven. We zijn een profiel geworden, wat ook super interessant is.”

Janssen is zelf niet per definitie een tegenstander van het verzamelen van data. “Ik ben juist voor een goed werkende data gedreven samenleving, want het werkt heel erg mee aan efficiëntie. Je kunt epidemieën zien aankomen en mogelijk voorkomen, infrastructuur goed regelen, gepersonaliseerde adviezen krijgen over je reis. Ik denk dat het absoluut heel veel voordelen kan hebben. Zolang we maar weten wat de schaduwkanten zijn en weten hoe we gemanipuleerd worden en je vrije wil gestuurd wordt door de algoritmes.”

Janssen sprak in het kader van haar onderzoek met Cathy O’Neilvoormalig Wallstreet deskundige en de schrijfster van het boek Weapons of Math Destruction. “Ze heeft onderzoek gedaan in Amerika naar de gevolgen van algoritmische besluitvorming en daar zie je dus echt dat mensen eerder teruggestuurd worden naar de gevangenis omdat ze uit bepaalde wijken komen of dat ze ontslagen worden op basis van een algoritme dat hun bekwaamheid test. Dan mis je wel de menselijke kijk op dingen. Die algoritmes worden vaak gemaakt door mensen met bepaalde vooroordelen. Dat is wel echt een probleem.”

“Privacy veranderen om het functioneel te houden ”

Het zijn de bedrijven die aan data verdienen. “Google heeft geloof ik een netto dagwinst van 3 miljard dollar. Ondertussen verdwijnen er steeds meer banen dankzij de automatisering van de arbeidsmarkt. Toen dacht ik stel nu dat die bedrijven ons van een soort basisinkomen gaan voorzien in ruil voor de data die wij produceren. Je kunt het produceren van data zien als een vorm van arbeid, net zoals vloggers ook doen. Het was voor mij een logische gedachte.”  Logisch misschien, maar niet zonder complicaties. Wanneer mensen zelf zouden kunnen beslissen of ze hun data al dan niet verkopen dan loop je de kans dat privacy een luxeproduct wordt. Iets dat rijke mensen niet hoeven op te geven omdat ze het geld toch niet nodig hebben. Janssen wil het mensen laten ervaren met de game die ze van plan is te bouwen.

“Het wordt een een experiment of een game waarin data werken als een valuta-eenheid of geld. Daarbij ben ik nu aan het kijken naar begrippen als inflatie. Vindt er inflatie van data plaats wanneer er zowel individueel als collectief te veel data geproduceerd wordt. Of daalt je waarde als mens wanneer je een week geen nieuwe vrienden maakt, want er is een bepaalde standaard waar je aan moet voldoen als product zijnde. Daarnaast ben ik aan het kijken wat de invloed is van menselijk gedrag op de waarde van je data. Zijn er ultieme datasets of mensen die helemaal niks waard zijn in het systeem?” De game zal eind dit jaar op de Dutch Design Week worden gepresenteerd. Ook komt hij beschikbaar online. “Ik hoop in november en dat het zodoende een heel bespreekbaar onderwerp gaat worden. Als de lagen en methodieken transparanter worden en we het erover gaan hebben. Niet persé in de zin van privacy is iets dat we moeten beschermen, maar privacy is iets dat we misschien wel moeten veranderen om het functioneel te houden.”

(Een verslag van @daalder)

De afleveringen van Top Names zijn via Soundcloud en iTunes als podcast beschikbaar dankzij sponsoring van  Merchandise.