Willem Bouten is hoogleraar aan het Instituut voor Biodiversiteit en Ecosysteemdynamica (Ibed), van de Universiteit van Amsterdam. Zijn onderzoeken vinden plaats op de grens van aarde en ecologie, “dode en levende aarde”, en bevatten grote datasets waardoor computers en computernetwerken een belangrijke rol spelen. Hij vertelt over de rol van big data in het onderzoek naar het gedrag van vogels.  

De afdeling van Bouten onderzoekt bijvoorbeeld op wat voor manier het weer van invloed op de trek van vogels is. Of welke landschapseigenschappen bepalen waar vogels voorkomen en naartoe gaan. De datasets die onderzocht worden, zijn gevarieerd. Er zijn tegenwoordig enorm veel gegevens beschikbaar. Van satelietbeelden tot radargegevens.

[Download de iPad app FMT magazine waarin de complete serie De Voorste Linie is gebundeld in de editie Big data en wetenschap, of bekijk de html5 website.]

“Vanaf de computer de meetinstellingen bij de vogel aanpassen”

De trots van Bouten is een zogenoemd rugzakje voor vogels. Dat rugzakje bestaat uit een GPS-zender van 6 gram. De uitrusting heeft zijn eigen energiecentrale in de vorm van zonnecellen en er zit een acculader in en een mini-accu die energie opslaat. De GPS slaat informatie op over plaats op aarde en hoogte in de lucht. Ook snelheid wordt vastgelegd. Een bewegingssensor die beweging in drie verschillende richtingen vastlegt, geeft aan of een vogel stilzit op eieren, of ie staat wat blijkt uit de hoek, of ie zwevend of klapwiekend vliegt. “We kunnen zien op ie in de grond zit te pikken of op de golven dobbert, we kunnen allerlei gedragingen overal ter wereld meten.” Er zit ook een radio zend- en ontvangsstation in zodat gegevens kunnen worden gedownload. “Ik kan vanaf mijn computer de meetinstellingen veranderen terwijl de vogel ergens rondvliegt. dat gaat allemaal draadloos door de ruimte.”

De onderzoeken hebben Bouten geleerd dat het individuele gedrag dat mensen kenmerkt ook voor dieren geldt. “We hadden het idee dat individuen van een soort zich op vergelijkbare manier zouden gedragen. Dat blijkt niet het geval te zijn. Bijvoorbeeld hebben we gezien dat een van onze meeuwen bij de waterzuivering altijd zijn vaste plekje inneemt. Altijd waterbak 2 van 5 bakken op een rij.” De rugzakjes van de vogels, inmiddels vliegen er een stuk of 40 met zendapparatuur rond, komen nooit meer terug. Vogels laten zich namelijk maar één keer vangen, leert de praktijk.

“Met data de vogeltrek voorspellen”

Het belang van dit soort onderzoeken? “We onderzoeken bijna altijd met partners die met onderzoeksvragen zitten. We doen bijvoorbeeld onderzoek naar aanvaringen tussen vogels en vliegtuigen. We maken computermodellen waarmee we op basis van weersvoorspellingen de vogeltrek voorspellen. De luchtmacht gebruikt dat om oefeningen indien nodig van te voren af te kunnen blazen.” Vroeger gebeurde dat pas op de dag zelf als ze een miljoen vogels zagen overvliegen. Bij zo’n oefening zijn 200 mensen betrokken. Op het laatst afzeggen kost dus veel geld aan mankracht. Als dagen van tevoren duidelijk is dat een oefening niet kan plaatshebben, is dat winst voor de organisatie.

Bouten en zijn team zijn winnaar van de Academische Jaarprijs. Met de prijs, een ton, gaan ze de app ‘Vogel het uit’ ontwikkelen die data van de vogels bevat en waar het publiek kan meewerken aan onderzoek door foto’s toe te voegen en vragen over lokaties te beantwoorden.

[Bekijk boven de samenvatting of hieronder het complete gesprek]

Dit is de derde in een serie interviews met onderzoekers en de rol van big data en krachtige computernetwerken op hun werk. Bekijk alle afleveringen van De Voorste Linie hier.