[Dit is onderdeel van het project De Realtime Revolutie. Koop het mooie door @wilg vormgegeven papieren boek (20 euro) of de ePub (10 euro)]
Davied van Berlo is initiatiefnemer van Ambtenaar 2.0 en Pleio.nl. De impact van het realtime web op de overheid? Versnelling van informatie-uitwisseling, verbreding van betrokkenheid van burgers en verschuiving van de macht.
Wat is de impact van het realtime web op de overheid?
‘De groeiende invloed van het realtime web heeft twee ingrijpende aspecten. De overheid wordt in een hogere versnelling gedwongen door de huidige snelheid van informatie-uitwisseling. Dat is lastig voor een organisatie die gewend is aan degelijke processen. Die degelijkheid kost tijd, waar de buitenwacht snelheid wil en verwacht.’
‘Naast versnelling speelt het aspect van verbreding. Vroeger had je als beleidsmaker een overzichtelijk aantal partijen aan tafel. Dat waren vaak belangenvertegenwoordigende organisaties. Doordat veel gesprekken en discussies nu online spelen, mengen veel meer mensen zich in die gesprekken en spreken ook de netwerken achter de netwerken mee. Ook daar zit waardevolle kennis, maar wie komen er uiteindelijk aan tafel om belangrijke onderwerpen te bespreken? Dat is lastig.’
‘En dan heb je ook nog het gegeven dat de communicatie-afdeling vroeger het primaat had op woordvoering, waar nu iedere individuele medewerker de mogelijkheid heeft om extern contacten te hebben. Voor een organisatie als de overheid, die zo gewend is om op controle te focussen en degelijk en netjes te werken om politieke problemen te vermijden, zijn dit ernstige want ingrijpende ontwikkelingen.’
Gaat het niet verder dan alleen een snellere verspreiding van informatie?
‘Het gaat ook om een snellere organisatie. Een voorbeeld. Op het gebied van onderwijs kon het vroeger zo zijn dat een beslissing van de overheid via een gesprek met de scholierenbond een onderwerp werd dat iedereen kon aangaan. Via dat kanaal werd dan bijvoorbeeld op termijn een demonstratie belegd.’
‘Nu kan dat heel anders gaan. Zoals rondom de zogenoemde ophokplicht en de 1040 urennorm, die inhield dat leerlingen ook bij het ontbreken van een leraar in de klas moesten blijven, zodat het uur mee kon tellen voor de verplichte 1040 uren les. Een scholier uit Zeeland riep ‘we gaan naar Den Haag’. Dat verhaal verspreidde zich online als een lopend vuurtje. Actie was snel een feit. Het is onmogelijk om daar als ministerie op te reageren. Het overleg met de scholierenbond liep goed, maar nog voor een overeenkomst kon worden behaald, stonden de straten vol.’
‘Het wordt voor de overheid belangrijk om online te monitoren. Wat speelt er bij mensen, wat leeft er? Daar is Twitter belangrijk voor.’
De overheid moet aan webcare gaan doen?
‘De overheid moet eerst gaan monitoren, kijken wat er leeft. De volgende stap kan dan webcare zijn, er ook daadwerkelijk iets mee doen. Maar we moeten bij het begin beginnen. Dan is de vraag wie monitort een belangrijke. Dat zal op steeds meer plekken in de organisatie gebeuren. De wijkagent let op andere zaken dan de afdeling ruimtelijke ordening. Waar dit soort zaken in het verleden bij de afdeling communicatie hoorde, moet communicatie nu aan de organisatie zelf leren hiermee om te gaan. Dit gaat zich de komende tijd door de organisaties verspreiden.’
Kunnen organisaties die gewend zijn op controle te focussen, zich aanpassen aan deze snelle, chaotische wereld?
‘Er is geen keuze. Anders krijg je situaties als de scholierenstaking, waarbij je niet voorbereid bent op wat gebeuren gaat. Of zoals de campagne rond de vaccinatie tegen baarmoederhalskanker, waarbij online tegenstanders de discussie overheersten en de overheid wel een goede site had, maar geen rol speelde op de plek waar het gesprek plaatsvond.’
Dwingt het realtime web de overheid in een andere rol? Moet het een andere organisatie worden?
‘Organisaties worden platter. Je kunt een vraag via Twitter niet via de gewone communicatielijnen laten lopen en over drie dagen met een antwoord komen. Ambtenaren moeten zelf meer ruimte krijgen om het gesprek aan te gaan. Daar is opleiding en begeleiding bij nodig, maar die kant gaat het op. Een deel van de macht zit nu in de flessenhalspositie van communicatie en management, maar leiderschap moet in organisaties afdalen. Je wilt leiderschapskwaliteiten en verantwoordelijkheidsbesef bij individuele medewerkers, want zij vertegenwoordigen meer en meer de overheid naar buiten toe.’
‘De rol van de overheid moet er dan ook meer een worden van facilitator in gesprekken, om de kennis van buiten optimaal bij het beleid te betrekken. Het is een langzaam proces, maar uiteindelijk zal co-creatie een belangrijk kenmerk van de overheid worden. Van meet af aan samenwerken met verschillende partijen om problemen op te lossen. Doordat de huidige online tools samenwerken en communiceren eenvoudiger maken, gebeurt dat al op steeds meer plekken.’
Wat zegt het realtime web over onze maatschappij?
‘De maatschappij wordt opener. Er is meer informatie beschikbaar, mensen zijn makkelijker te bereiken, grenzen vallen weg. Maar daarmee worden dingen ook onduidelijker: als iedereen met iedereen in contact staat en communiceert, wie gaat dan waarover? Wat is wiens functie? Dat is een probleem.’
‘Door de snelheid van de ontwikkelingen is er ook het risico dat groepen afhaken, dat mensen het tempo van veranderingen niet kunnen bijhouden. De snelheid is ook een probleem omdat het een rol van de overheid is om als een rem te werken. Af en toe even stilstaan, af en toe even rustig nadenken. Het is in deze tijd lastig om als overheid rust uit te stralen. We moeten versnellen, maar de balans niet uit het oog verliezen.’